Istnieje powszechne przekonanie, że dziecko wyrasta z zeza i że do drugiego roku życia nic nie robi się z uciekającym okiem. To nieprawda. Dzisiaj wiadomo, że wczesna diagnostyka jest bardzo ważna, ponieważ pozwala poradzić sobie z problemem i uniknąć poważnych powikłań.

Rozmawiamy z ortoptystką, Izabelą Michalik-Domańską z Poradni Leczenia Zeza w Zespole Przychodni Specjalistycznych w Tarnowie.

Zez to częsty problem?

Zez jest schorzeniem, które dotyczy około 2-5 % populacji dziecięcej, co stanowi około 8 mln dzieci. Szacuje się, że ponad połowa wszystkich dzieci, nawet tych bez wady refrakcji, ma zaburzenia widzenia.

Na czym polega ta wada?

Istotą zeza jest brak równoległego ustawienia oczu, może ono występować stale lub okresowo, podczas patrzenia do bliży lub do dali.

Skąd się bierze zez u dziecka i kiedy może się pojawić?

Do głównych przyczyn występowania zeza zalicza się:

– przyczyny sensoryczne, obejmujące choroby siatkówki i wady refrakcji,

– przyczyny motoryczne, tj. nieprawidłowości rozwojowe, pourazowe mm. gałkoruchowych, zmiany w obrębie unerwienia mięśni oczu,

– przyczyny ośrodkowe, do których zalicza się min. urazy okołoporodowe, urazy fizyczne, psychiczne, nadpobudliwość OUN,

– czynnik genetyczny, czyli rodzinne występowanie zeza.

Dziecko samo z zeza nie wyrośnie?

Dzieci nie wyrastają z zeza. Zaburzenia wzrokowe nie cofają się samoistnie, a wręcz przeciwnie, utrwalają się prowadząc do bardzo poważnych zmian w zakresie postrzegania i nieprawidłowego rozwoju dziecka.

Dlaczego tak ważna jest wczesna diagnostyka? Jakie mogą być konsekwencje nieleczonego zeza?

Wczesna diagnostyka jest kluczowa. Im szybciej wykryjemy istniejące wady, tym szybciej je skorygujemy, a tym samym stworzymy dziecku właściwe warunki potrzebne do prawidłowego rozwoju i funkcjonowania nie tylko wzrokowego, ale i psychoruchowego.

Nieleczony zez, zwłaszcza ten który istnieje od urodzenia, czy też powstały w okresie do 3. roku życia, w znaczny sposób ograniczy zdolność naszego dziecka do prawidłowego rozwoju, a tym samym z pewnością wpłynie na wybór drogi zawodowej. Widoczny zez z pewnością będzie przyczyną dyskomfortu, niskiej samooceny, a nawet przyczyną ograniczeń w relacjach z innymi.

Co powinno zaniepokoić rodziców? Kiedy warto udać się do ortoptysty?

Jeśli rodzice często słyszą od swojego dziecka, że boli je głowa, oczy, że obraz im się rozmazuje, wiruje, że widzą np. podwójnie wyrazy w książce, powinni jak najszybciej udać się do lekarza okulisty. Najczęściej przyczyną jest nieskorygowana wada refrakcji, a po jej zastosowaniu objawy ustępują.

Ponieważ zaburzenia widzenia dotyczą także tych dzieci które nie posiadają wady refrakcji, czy zeza to rodzice powinni zwrócić uwagę na to czy:

– dziecko bywa rozdrażnione, nadpobudliwe, ma skłonności do wybuchania złością,

– czy ma kłopoty z koncentracją np. rodzice mają poczucie, że dziecko wcale nie słyszy tego co się do niego mówi,

– ma kłopoty z poprawnym wykonaniem polecenia, bez kilkukrotnego dopytywania o to, co ma zrobić

– ma problemy z czytaniem, myli słowa, pomija początek lub koniec wyrazu,

– ma kłopoty z pisaniem, nie mieści się w liniaturze albo mocno wyciąga poza linie,

– czy chętnie sięga po nowe zabawki, chętnie zdobywa nowe umiejętności, jest pewne siebie.

Proszę pamiętać o tym, że dziecko z racji braku świadomości, że powinno widzieć inaczej, lepiej, może nie zgłaszać nam żadnych dolegliwości, i do momentu sprawdzenia stanu wzroku naszego dziecka nie będziemy mieli pewności, że widzi ono tak jak powinno.

Zatem jeżeli rodzice obserwują u swoich pociech w/w objawy, powinni udać się do okulisty, a jeśli dziecko nie ma wady wzroku to do ortoptysty.

Jak diagnozuje się zez u dziecka? Jak wygląda pierwsza wizyta w Pani gabinecie?

Metody diagnostyczne zależne są od wieku dziecka. Jednakże w każdym przypadku należy:

– Zebrać dokładny wywiad i określić z jakim rodzajem zeza czy zaburzenia mamy do czynienia, gdyż to determinuje dalsze postępowanie,

– sprawdzić ostrość widzenia,

– wykonać test naprzemiennego zakrywania oczu (tzw. cover -test) do bliży i do dali,

– zbadać ruchomość gałek ocznych w 9 zasadniczych kierunkach spojrzenia,

– zbadać konwergencję i akomodację,

– dokonać pomiaru wielkości (kąta) zeza,

– sprawdzić stan widzenia obuocznego i przestrzennego.

Wszystkie te badania wykonuje w swoim gabinecie. Metoda, za pomocą której badam dostosowana jest do wieku pacjenta. W przypadku małych dzieci, kilku bądź kilkunastomiesięcznych, bywa że diagnostyka odbywa się etapowo z racji na niską zdolność koncentracji, szybkie znudzenie i niecierpliwość malucha.

Na czym polega leczenie zeza, kiedy wystarczy samo noszenie okularów, a kiedy konieczny jest zabieg chirurgiczny?

Celem leczenia zeza jest uzyskanie pełnego widzenia obuocznego z widzeniem przestrzennym, pełna ostrość widzenia i prawidłowa ruchomość oczu. Zważywszy na fakt, iż proces ten jest długotrwały, żmudny, wymagający zaangażowania i cierpliwości ze strony małych pacjentów jak i ich rodziców, leczenie powinno być rozpoczęte natychmiast po zdiagnozowaniu, gdyż czas odgrywa istotną rolę w uzyskaniu jak najlepszych efektów terapeutycznych.

Jeżeli zezujący pacjent po zastosowaniu korekcji okularowej ma pełną ostrość widzenia, prawidłowe widzenie obuoczne ze stereopsją i równoległe ustawienie oczu to poza wizytami kontrolnymi i zmianą szkieł nie wymaga innych metod leczenia.

Sprawa komplikuje się wtedy, kiedy pomimo szkieł pacjent nadal zezuje, brak pełnej ostrości widzenia, brak prawidłowego widzenia obuocznego, czy też występują zaburzenia w ruchomości mięśni oczu. Taki pacjent kwalifikuje się do ćwiczeń ortoptycznych lub pleoptycznych.

Zdarzają się i tacy pacjenci, u których zez jest tak duży, że pierwszym etapem leczenia musi być zabieg chirurgiczny, gdyż tylko mechaniczne ustawienie gałek ocznych i redukcja zezowego ustawienia pozwoli na podjęcie terapii widzenia.

Czy w przypadku zeza można mówić profilaktyce, co rodzice mogą zrobić, żeby ta wada u dziecka się nie rozwinęła?

Profilaktyką powinny być systematyczne kontrole u lekarza okulisty, szczególnie dotyczy to dzieci rodziców, którzy sami w dzieciństwie mieli zeza, czy też inne zaburzenia wzrokowe. Każdy rodzic powinien pamiętać, że nawet jeśli pierwsze badanie niczego nie wykaże, to istnieje ryzyko powstania zeza, wady wzroku w późniejszym czasie. Dlatego też warto systematycznie kontrolować stan widzenia u dzieci u okulisty.

Kiedy powinno się wykonać pierwsze, kontrolne badanie wzroku u dziecka?

Badanie okulistyczne powinno się wykonać w pierwszych 6 miesiącach życia dziecka. Ten czas jest bowiem krytyczny w rozwoju widzenia u dzieci, w tym okresie nieskorygowane wady refrakcji, nieleczone choroby oczu, zez mogą na trwałe upośledzić widzenie obuoczne.

Ponieważ rozwój widzenia obuocznego kończy się około 2. roku życia, to jest to bardzo dobry czas na zweryfikowanie ile i w jakim stopniu nasz maluch widzi.

Bezwzględnie badaniu okulistycznemu powinny być poddane dzieci rozpoczynające naukę w szkole, gdyż istniejąca ewentualnie wada refrakcji zostanie skorygowana i nasze dziecko będzie miało zapewniony komfort pracy wzrokowej w szkole i przede wszystkim, równe szanse na zdobywanie wiedzy.

Poradnia Leczenia Zeza dla Dzieci i Młodzieży. Już można się zapisywać