ALFABET ZDROWIA ZPS – F jak FOBIA SZKOLNA Sprawdź jak pomóc dziecku

Twoje dziecko nie chce chodzić do szkoły lub przedszkola? Niechęć do szkoły nie musi być oznaką lenistwa, a takie objawy jak ból brzucha wcale nie muszą być zwykłą wymówką. Okazuje się, że szkoła może wywoływać autentyczny lęk. W Alfabecie Zdrowia ZPS pod literą F tłumaczymy jakie są przyczyny fobii szkolnej i jak można pomóc dziecku?

Rozmawiamy z psycholog, psychoterapeutą Magdaleną Mól z Ośrodka Środowiskowej Opieki Psychologiczno – Psychoterapeutycznej dla Dzieci i Młodzieży przy Zespole Przychodni Specjalistycznych w Tarnowie.

Czym dokładnie jest fobia szkolna? Skąd bierze się lęk przed szkołą?
Określenie „fobia szkolna” dość często używane jest zamiennie w stosunku do wszelkich problemów związanym z uczęszczaniem do szkoły. Nie istnieje w klasyfikacjach psychiatrycznych ze względu na to, że pod pojęciem „fobia szkolna” skrywa się szereg mechanizmów psychologicznych, które wiążą się z unikaniem obowiązków szkolnych lub odmową chodzenia do szkoły. Fobia szkolna mieści się w kategorii mechanizmów lękowych o kontekście społecznym, gdzie odczuwanie lęku wiąże się bezpośrednio z sytuacją szkolną – uczęszczanie do niej, wypełnianiem obowiązków szkolnych. Fobia szkolna może mieć również źródło w kłopotach z separacją z bliskimi osobami. Dotyka ona zarówno małe dzieci, jak też młodzież.

Jakie objawy powinny zaniepokoić rodziców?
Fobia szkolna, jak już wspomniałam, wiąże się z lękiem przed szkołą, zatem mówimy tutaj o wszystkich objawach, które pozwolą uniknąć konieczności znalezienia się na lekcjach. Bardzo często dzieci reagują somatyzacją stanu psychicznego, zatem objawami mogą być np. ból brzucha, żołądka, głowy, ale też wymioty czy biegunka. Inne objawy, to np. zawroty głowy, omdlenia, podwyższone ciśnienie krwi, może się zdarzyć gorączka, czy nawet duszności.

A może to po prostu lenistwo?
Ja nie lubię tego określenia ze względu na stygmatyzujący charakter. Ale też ze względu na fakt, iż zamiast np. zająć się problemem, postarać się zrozumieć, co trudnego dzieje się z dzieckiem, możemy przekierować odpowiedzialność na, nazwijmy to, cechę, którą trudno przecież zmienić. Łatwiej jest powiedzieć: mój syn jest leniwy, niż – mój syn z jakiegoś powodu doświadcza lęku, co wpływa na jego funkcjonowanie (ale też całej rodziny). Jak już wspomniałam – fobia szkolna w szerszym rozumieniu jest związana ze spektrum zaburzeń lękowych, zatem osoba – a w tym wypadku mówimy o dzieciach i młodzieży – doświadcza cierpienia. Nikt przecież nie lubi odczuwać lęku – czasem wręcz obezwładniającego, który wpływa na każdą sferę życia, zawieranie relacji, sposoby na naukę czy odpoczynek.

Jak odróżnić fobię szkolną od chęci wagarowania? Może dziecko nie przygotowało się do sprawdzianu i unika lekcji?
Czasem oczywiście zdarza się, że dziecko chce uniknąć odpowiedzialności za to, że się nie przygotowało. Jednak fobię szkolną, uważam, nietrudno odróżnić od chwilowego strachu przed konsekwencjami – w postaci np. oceny niedostatecznej. To odwracalna sytuacja, a ocenę można poprawić. Chwila rozmowy z dzieckiem na temat powodu odmowy pójścia do szkoły sprawia, że zauważalnie spada napięcie u dziecka. Taka sytuacja uczy też odpowiedzialności, ale też ponoszenia konsekwencji. W przypadku fobii dziecko nie jest łatwo ukoić, zracjonalizować, czy wesprzeć. Czasem to paraliżujący lęk, niejednokrotnie ataki złości, wściekłości na próby perswazji. Rodzice mogą się czuć bezsilni, niepewni i zalęknieni o stan swojego dziecka. I jak już wcześniej wspomniałam – w przypadku fobii szkolnej – dziecko może doświadczać szeregu objawów somatycznych: od bólu głowy, po wymioty i omdlenia. W takich momentach perspektywa posłania dziecka do szkoły jest niemożliwa.

Jak radzić sobie z lękiem przed szkołą?
Przede wszystkim spróbować zastanowić się czemu służy ten objaw u naszego dziecka? Co się z tym wiąże? Zastanowiłabym się również nad gratyfikacjami wynikającymi z zostawania w domu na przykład. Czy to jest tak, że musi z nim w domu zostać mama? Tata? A może jedno z rodziców zmuszone jest wręcz do zaniechania wykonywania pracy, by móc zająć się dzieckiem? Jeśli występują w/w przeze mnie symptomy, to zachęcałabym do konsultacji u psychologa, do szukania pomocy, by kłopot się nie pogłębił.

Czy fobia szkolna wymaga leczenia?
Zdecydowanie tak. Fobia szkolna wchodzi w zakres zaburzeń lękowych o charakterze fobii, zatem jak w przypadku każdego, utrzymującego się lęku, wymagana jest specjalistyczna pomoc. Psychoterapia np. pomoże zrozumieć występujące mechanizmy
lękowe, może pomóc w zrozumieniu przyczyn pojawiania się go: być może wchodzą w grę różne czynniki i sploty wydarzeń, które uruchomiły lęk szkolny? Czasem niefortunny komentarz nauczyciela, kłótnia z przyjacielem, a może do tego kłopoty w pracy lub ze zdrowiem któregoś członka bliższej rodziny?

Do czego może doprowadzić zbagatelizowanie problemu?
Do pogłębienia się lęku. W konsekwencji odcinamy się od świata, bezpiecznie czując się tylko w domu, w swoim pokoju na przykład. Takie odcięcie się to miecz obosieczny, ponieważ z jednej strony daje poczucie ukojenia, jednak z drugiej prowadzi do poczucia osamotnienia, niezrozumienia, pustki. Stąd niedaleka droga do zaburzeń depresyjnych, które są niebezpieczne dla każdej grupy wiekowej, najbardziej jednak dla młodzieży Nieleczony lęk również negatywnie wpływa na rozwijanie umiejętności radzenia sobie w codziennym życiu, na budowanie relacji – zawieranie przyjaźni i wiele innych obszarów.