Pogarsza się stan zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży. Rośnie liczba samobójstw, samookaleczeń, depresji i zaburzeń odżywiania. Wg raportu Światowej Organizacji Zdrowia już co piąty nastolatek doświadcza różnego rodzaju zaburzeń psychicznych.
Rozmawiamy z psycholog, psychoterapeutą Magdaleną Mól, kierownik Ośrodka Środowiskowej Opieki Psychologiczno – Psychoterapeutycznej dla Dzieci i Młodzieży w Tarnowie, prowadzonego przez Zespół Przychodni Specjalistycznych.
Z czego wynikają psychiczne problemy u dzieci?
Pod względem psychologicznym, społecznym, politycznym i ekologicznym żyjemy w bardzo trudnych czasach, to generuje niepokój i lęk, który udziela się naszym dzieciom. Problemy wynikają głównie z nakładania się na siebie różnych czynników – genetycznych (głównie geny) ale też psychospołecznych: mam tu na myśli wpływ rodziny pochodzenia, wpływ szkoły czy grupy rówieśniczej. Myślę, że możemy powiedzieć tutaj o czasach w których żyjemy, zatem : może to być brak rodziców, którzy dużo pracują, rozwody, separacje rodziców, kłopoty w nauce, brak akceptacji rówieśniczej itp.
Pandemia ma wpływ na stan zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży?
Sam początek zmian (akurat mam nastoletniego syna) wywołał radość w dzieciach, nastolatkach. No, niestety po dość krótkim czasie okazało się, ze te zmiany – przymusowa izolacja, zdalne lekcje(a tych zadań mają do odrobienia bardzo dużo – jest to trudniejsza forma pracy jednak), spędzanie wolnego czasu – ekspresowa nauka organizowania sobie wolnego czasu, brak kontaktu z przyjaciółmi… Te zmiany niestety nie wpływają dobrze na młodych ludzi. Szkoła, pewna rutyna z nią związana (mimo, że często wcale nie chce się do niej iść, prawda?), odpowiada za pewną strukturę, stabilność, która daje poczucie bezpieczeństwa. W obecnej sytuacji dzieci straciły tę stabilność, udziela się też im, jak sądzę, napięcie towarzyszące rodzicom. Wokół jest dużo tego napięcia, a jeśli dochodzi do tego kwestia , że np. w rodzinie już wcześniej występowały jakieś kłopoty – to niestety jest to sytuacja, w której problemy dzieci i młodzieży będą się nasilać. To jest już dla nich za dużo… dzieci teraz bardzo potrzebują swoich rodziców, a jeśli dochodzi do konfliktów – to nie mamy ochoty wtedy być blisko tego rodzica… i pogłębia się samotność dzieci, lęk, izolacja..
Jak dużo dzieci i młodzieży doświadcza kryzysów psychicznych?
Tutaj odwołam się tak ogólnie do statystyk światowych, które wskazują na to, że około 20 % dzieci i młodzieży cierpi na szeroko pojęte zaburzenia psychiczne. Powtórzę za prof. Namysłowską, że na początku XXI wieku wskaźniki zdrowia fizycznego dzieci prawie w całym świecie uległy poprawie (kładziono nacisk na aktywność fizyczną dzieci i młodzieży, w szkole zwiększono liczbę godzin zajęć wychowania fizycznego, lekarze zwracali uwagę na wady postawy), ale niestety wskaźniki zdrowia psychicznego pogorszyły się. Ta sytuacja odnosi się także do polskiej populacji rozwojowej. Również według raportu Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) nawet co piąty nastolatek doświadcza jakiegoś rodzaju zaburzeń psychicznych. Dokładnie taki sam odsetek Polaków do 18. roku życia może mieć problemy ze zdrowiem psychicznym.
Jakiej grupy wiekowej najczęściej dotykają problemy ze zdrowiem psychicznym?
Ja myślałabym tutaj bardziej o okresie dojrzewania, a to z tego względu, że jest to bardzo trudny czas dla młodych ludzi. Myśląc o okresie dorastania nie da się nie wspomnieć o świecie, w którym my dzisiaj żyjemy. Współczesny świat podlega bardzo nagłym zmianom, jest bardziej złożony, zadania rozwojowe stają się trudniejsze niż kiedyś (tutaj przypomina się powiedzenie mojego syna, oczywiście z ironią: te, mama, kiedyś to było, nie?). Ale właśnie tak -jak twierdzi Stephen Briggs, Profesor i dyrektor Centrum Badań nad Pracą Socjalną w Londynie, świat dorosłych nie jest w stanie już zapewnić wsparcia, które dawałoby stabilny punkt odniesienia (właśnie jak dawniej w naszym przypadku) – które młodzi mogliby się względem niego buntować, czy się do niego próbować dopasowywać. Weźmy pod uwagę np. zawody, które wykonują i uczą się ich młodzi ludzie. Tych zawodów raczej nie było w czasach naszej młodości i myślę, że minęły czasy, kiedy młodzi szli w ślady rodziców. Model , który stanowiłby godny do naśladowania wzór (tzw. kryzys autorytetu),przestał mieć znaczenie. Rodzi to poczucie osamotnienia, wewnętrznej destabilizacji, chaosu, niezrozumienia, ale pewnie też silnego lęku.
Okres dorastania to moment bardzo trudny w rozwoju, bo musimy odpowiedzieć sobie na podstawowe pytanie: „kim jestem?” , to okres wielkich zmian u młodych ludzi, zachodzących na poziomie fizycznym, emocjonalnym, poznawczym, interpersonalnym, społecznym. Nastolatek poszukuje tożsamości, żegna się z dzieciństwem i pewną stałością, i musi przejść do obcego, niezrozumiałego czasu dorosłości. Nastolatek też przeżywa poczucie straty, straty po utraconym dzieciństwie. To budzi lęk i poczucie wewnętrznego chaosu, braku stabilności.
I często dziecko – nastolatek nie radzi sobie z tymi problemami, potrzebni są specjaliści. Stąd decyzja żeby w Tarnowie powstał Ośrodek Środowiskowej Opieki Psychologiczno – Psychoterapeutycznej, który od kilku tygodni działa w przychodni ZPS przy ul. Mostowej. Te kilka tygodni pokazały, że taka placówka jest potrzebna w regionie?
Zdecydowanie tak. W jednej z książek dot. okresu nastoletniego przeczytałam ostatnio, że współcześnie obcujemy z pokoleniem trudnych nastolatków. Myślę, że niejeden rodzic zgodziłby się z tym stwierdzeniem. Rośnie niestety liczba samobójstw, bardzo często spotykamy też problem samookaleczeń, depresji, zaburzeń odżywiania, kłopotów adaptacyjnych u dzieci i młodzieży i wiele innych.
Co powinno zaniepokoić rodziców?
Myślę sobie, że to zależy od każdego dziecka., ale pewnie mój niepokój wzbudziłaby każda zmiana w dotychczasowym zachowaniu. Zmiana, która po prostu zwraca uwagę i sprawia, że zaczynamy się martwić. Może to być odmowa chodzenia do szkoły, bóle brzucha, głowy, niechęć do wychodzenia z domu, agresja, utrata masy ciała, samookaleczenia, izolowanie się i wycofanie (chociaż w okresie dorastania są naturalną potrzebą separowania się dziecka, bycia samemu). Na pewno też takie objawy zaburzeń adaptacyjnych – wycofanie, pobudzenie, wzmożony lęk, kłopoty z motywacją do pracy, drażliwość, myśli i wypowiedzi rezygnacyjne.
Rodzice chętnie mówią o problemach swoich dzieci?
Myślę o tym tak, że sytuacja, w której jako rodzice zgłaszamy się po pomoc psychologiczną dla dziecka, jest dla nas sytuacją bardzo trudną. Czujemy, ze zawiedliśmy jako rodzice, obwiniamy się. To też pewnie trochę lęk przed tym, że ktoś nas oceni, że powie nam: zrobiłeś coś źle. Myślę, że każdy rodzic boi się usłyszeć takie słowa. Często słyszę takie pytanie w gabinecie: co zrobiłam/ co zrobiliśmy źle? A ja uważam, że to nie jest tak, że tylko rodzice ponoszą odpowiedzialność za trudności dziecka. Jak wspomniałam już wcześniej – jest to splot wielu czynników, które nakładają się na siebie. Ale jeśli jakieś kłopoty już występują, to komuś z zewnątrz (nam, psychoterapeutom, psychologom) łatwiej jest z dystansem przyjrzeć się im i próbować pomóc go rozwiązać. A Rodzina ma potencjał… i z jakiegoś powodu poszukują pomocy i trafiają do nas.
Na czym polega pomoc?
Ośrodek Środowiskowej Opieki Psychologicznej i Psychoterapeutycznej oferuje pomoc dzieciom i młodzieży, ale też rodzicom. Prowadzimy psychoterapię indywidualną z dzieckiem, spotkania rodzicielskie, psychoedukację rodziców, terapię pary (jeśli np. występuje kłopot w obszarze porozumienia pomiędzy rodzicami), terapię rodzinną oraz grupy terapeutyczne dla dzieci i młodzieży.
Odbywają się średnio 3 konsultacje wywiadowcze, diagnostyczne, po których dokonujemy planu terapii i oddziaływań w zakresie pomocy dziecku i rodzinie.
Co rodzic powinien zrobić w pierwszej kolejności, jeżeli widzi niepokojące zachowania u swojego dziecka?
To zależy jakie są to zachowania i jak bardzo niepokoi to rodzica. Myślę, że dobrze jest zacząć od rozmowy z dzieckiem… Zapytać co się dzieje… Powiedzieć np.: widzę, że coś chyba jest nie tak, jesteś smutny?/zły?/ Coś Cię gryzie? Martwi? Dobrze mi się wydaje? Opowiesz mi o tym? Zależy od kontekstu… Ale dobrym rozwiązaniem jest na pewno konsultacja z pedagogiem czy psychologiem szkolnym. No i zawsze można tez po prostu skorzystać z konsultacji w naszym Ośrodku.
Co należy zrobić jeżeli chce się skorzystać z pomocy w Ośrodku?
Można się zarejestrować telefonicznie pod numerem telefonu 14 632 42 61 ... lub poprzez adres e-mail: osrodeksrodowiskowejopieki@zps.tarnow.pl
Zachęcam do odwiedzania naszej strony na FB pod nazwą: Ośrodek Środowiskowej Opieki psychologicznej i psychoterapeutycznej dla dzieci i młodzieży, tam też można znaleźć potrzebne namiary. Odpowiadamy również (dyżurowo) na zadane pytania poprzez messenger.
