Sezon grzewczy zawsze oznacza pogorszenie jakości powietrza, zwłaszcza tam, gdzie mieszkańcy sami ogrzewają swoje domy paląc węglem lub drewnem. Przy niekorzystnych warunkach atmosferycznych, stężenie zanieczyszczeń może przekraczać normy o kilkaset procent. Naukowcy i lekarze wciąż odkrywają nowe związki między zanieczyszczeniami powietrza a różnego rodzaju chorobami. Gdy stężenie trujących pyłów PM10 i PM2,5 przekracza normy, należy szczególnie zadbać o dzieci.

Rozmawiamy z lek. Ireną Rajtar, spec. chorób płuc w Zespole Przychodni Specjalistycznych w Tarnowie.

Dlaczego dzieci są szczególnie narażone na działanie zanieczyszczonego powietrza?

W różnych grupach wiekowych oddziaływanie substancji toksycznych i związków chemicznych zawartych w smogu daje różne schorzenia. Im dziecko jest młodsze, tym stopień narażenia na rozwój różnych chorób jest większy.
Dzieje się tak z kilku powodów :
• Bariery ochronne układu oddechowego (śluz i nabłonek), krwionośnego i nerwowego są jeszcze u maluchów nie w pełni dojrzałe, a krótkie i wąskie drogi oddechowe są najbardziej podatne na podrażnienia i zapalenia.
• Dzieci oddychają z większą częstotliwością niż dorośli, co powoduje wchłanianie stosunkowo większej ilości zanieczyszczeń.
• Większość maluchów oddycha przez usta, a nie przez nos, który jest w stanie wyłapać część zanieczyszczeń.
• Dzieci ze względu na niski wzrost lub będące w wózkach albo te bardziej ruchliwe, oddychają powietrzem gorszej jakości niż dorośli ponieważ najwięcej szkodliwych substancji kumuluje się przy gruncie.
• U dzieci zanieczyszczone powietrze trafia do nadal rozwijającego się układu odpornościowego, obniżając jego efektywność lub w różnym stopniu uszkadzając go, co skutkuje słabszą ochroną przed toksynami, większą wrażliwością na infekcje wirusowe i bakteryjne.
• U dzieci mamy do czynienia zależnie od wieku z różnym stopniem rozwoju i wciąż kształtującym się układem nerwowym, ze stopniowo rozwijającym się systemem neuronów i innych struktur mózgu. Szczególnie negatywny wpływ obserwujemy u niemowlaków.
• Najważniejszy etap dla rozwoju mózgu to pierwsze 1000 dni od urodzenia. W tym czasie powstają kluczowe połączenia nerwowe. Mózgi niemowląt i małych dzieci powstają w wyniku skomplikowanych interakcji szybkich połączeń neuronalnych, które zaczynają się przed narodzinami.

Co dziecko wdycha gdy znajduje się w zanieczyszczonym powietrzu atmosferycznym podczas spaceru lub zabawy?

Smog to nic innego jak dym i mgła. W jego skład wchodzą szkodliwe związki chemiczne, tj. tlenek azotu, tlenek siarki, tlenek węgla, sadza oraz trudno opadające pyły zawieszone PM 10 i PM 2,5, rakotwórczy benzopiren.

Źródłem smogu unoszącego się w miastach są spaliny samochodowe oraz emisja ze spalania paliw stałych – węgla, drewna, biomasy.

Drobny pył zawieszony PM 10 jest mieszaniną substancji organicznych i nieorganicznych zawierających substancje toksyczne: węglowodory aromatyczne (benzopiren), metale ciężkie, dioksyny i furany.
Pył przedostaje się do organizmu przede wszystkim przez drogi oddechowe lub pośrednio przez układ pokarmowy, kiedy spożywana jest skażona żywność ( szczególnie dotyczy to metali ciężkich). Cząstki te zatrzymują się w górnych odcinkach dróg oddechowych, skąd są wydalane. Przenika on również do płuc, ale tam się nie kumuluje.

Pył zawieszony PM 2,5 jest mieszaniną substancji organicznych i nieorganicznych powstałych w wyniku procesów pierwotnych i naturalnych oraz jako zanieczyszczenia wtórne powstające w wyniku przemiany dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, amoniaku, lotnych związków organicznych i trwałych związków organicznych.
Jest zanieczyszczeniem transgranicznym, transportowanym na odległość do 2500 km. W powietrzu może pozostawać przez wiele dni lub tygodni, a sedymentacja i opady nie usuwają go z atmosfery.

Przenika on do najgłębszych partii płuc, gdzie jest akumulowany, stanowiąc poważny czynnik chorobotwórczy, osiada na ścianach pęcherzyków płucnych utrudniając wymianę gazową i wywołując negatywne reakcje z tym związane, podrażnienie naskórka, śluzówki, zapalenie górnych i dolnych dróg oddechowych, choroby alergiczne, astmę oskrzelową, schorzenia kardiologiczne- dostając się do układu sercowo-naczyniowego, choroby układu nerwowego i pogarszanie się stanu psychicznego o różnym stopniu nasilenia.

Na jakie choroby dzieci zapadają najczęściej z powodu smogu?

U dzieci zanieczyszczone powietrze trafia do wciąż rozwijającego się układu odpornościowego, co skutkuje słabszą ochroną przed toksynami. Do ósmego roku życia mogą one wpływać również na rozwój płuc.
Obserwowane to jest jako :
– częstszy katar
– trudności w myśleniu
– dreszcze
a więc objawy często identyfikowane z grypą lub przeziębieniem.
– alergie skórne
– choroby układu oddechowego
– napady świszczącego oddechu
– zakażenia górnych i dolnych dróg oddechowych
– astma oskrzelowa
– ataki kaszlu
– duszność
– świąd nosa i spojówek, zaczerwienienie oczu, nasilone wydzielanie śluzu z nosa
– infekcje ucha
– otyłość wśród najmłodszych
– różny stopień rozwoju mózgu ( gorsze wyniki w testach poznawczych, różne stopnie autyzmu, ADHA, zachowania depresyjne, większe problemy z pamięcią, uwagą, koncentracją
-przypadki nagłej śmierci łóżeczkowej

Jak jednak wytłumaczyć dziecku, które chce pobawić się na podwórku, że nie może tego zrobić, bo stężenie pyłu przekracza dopuszczalne normy ?

W takiej sytuacji wszystko zależy od wieku dziecka, jego stopnia wyedukowania w tym temacie, wiedzy i inteligencji rodziców oraz opiekunów na temat rzeczywistych zagrożeń związanych z zanieczyszczeniem powietrza. Najważniejsze jest zdrowe, rozsądne podejście do rzeczywistych potrzeb dziecka. Przeprowadzanie rozmów, edukowanie, a w przypadku małego dziecka stworzenie takiej atmosfery w domu, czy żłobku lub przedszkolu albo w szkole, aby dziecko chętnie pozostało w bezpiecznych pomieszczeniach. Ważne jest również zainstalowanie w domach oczyszczaczy powietrza, abyśmy mogli te bezpieczne miejsca do zabawy lub odpoczynku stworzyć. Wszelkimi sposobami należy starać się odwrócić uwagę dziecka od „bezwzględnej” chęci udania się na spacer. I tutaj znowu apel do mądrości i pomysłowości rodziców i opiekunów, nauczycieli.

Mówiąc o dzieciach myślimy także o tych, które są w łonie matki. Na co narażone są kobiety w ciąży, które wdychają zanieczyszczone powietrze oraz ich dzieci?

Bardzo groźny jest wpływ zanieczyszczonego na kobiety w ciąży, które narażone są na infekcje dróg oddechowych, kaszel, duszność, zapalenia spojówek, choroby układu krążenia, stany depresyjne. Wszystko to wymaga niekiedy zastosowania leków, które wchłaniając się do układu krążenia płodu mogą dawać różne skutki uboczne, dyskomfort ogólnego samopoczucia, a niekiedy poronienia, przedwczesne porody. Wdychanie przez ciężarną kobietę substancji toksycznych z powietrza może niekiedy prowadzić do powstania wad rozwojowych w okresie płodowym, często wcześniaczych porodów. Dzieci często rodzą się z niższą wagą urodzeniową. W późniejszym wieku dzieci te częściej zapadają na astmę, infekcje dróg oddechowych, gorzej wypadają w testach ilorazu inteligencji. Mają też większe problemy z pamięcią z procesami poznawczymi, koncentracją, demonstrują wyższy poziom niepokoju, aż do ADHD lub różnego stopnia autyzmu. U dzieci tych często występują też różnie nasilone stany depresyjne i stany lękowe.

Jak chronić dziecko przed zanieczyszczonym powietrzem?

* Należy sprawdzać jakość powietrza, co w dzisiejszych czasach jest coraz łatwiejsze poprzez aplikacje telefoniczne.

• Prawidłowo należy zabezpieczyć mieszkania, a szczególnie pokój dziecka- zainstalowanie oczyszczaczy powietrza, nie należy wietrzyć pomieszczeń w czasie dużego zanieczyszczenia oraz w godzinach szczytu.
• W miarę możliwości należy urządzić pokój dziecka w pomieszczeniu, którego okna nie wychodzą na ruchliwą ulicę.
• Jeżeli stężenie zanieczyszczenia jest wysokie należy tak zorganizować zajęcia dziecku, aby nie domagało się wyjścia na spacer.
• Ważna jest odpowiednia dieta dostarczająca witaminy A, C, E i selen pomagające organizmowi neutralizować nadmiar wolnych rodników (wolne rodniki przyczyniają się do rozwoju astmy oskrzelowej i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc – już w okresie młodzieńczym)
• Ważne jest wypracowanie u dziecka nawyku oddychania przez nos, który jest naturalnym filtrem powietrza.
• Dziecko należy przyzwyczaić do częstego picia napojów w celu wypłukania części szkodliwych substancji ze śluzówki jamy ustnej i gardła.
• Jak najczęściej postarać się wyjeżdżać z dzieckiem na spacery poza miasto, ,najlepiej do lasu. Spacerując lub jeżdżąc z dzieckiem na rowerze należy unikać ruchliwych ulic, poruszając się jak najdalej od krawężnika.
• Nie wolno palić tytoniu w miejscu, w którym przebywają lub będą przebywać dzieci ani podczas spaceru z nimi. Dym tytoniowy to również zanieczyszczone powietrze!